2016’dan sonra sert telaffuzlarla hatta alanda yaşanan sürtüşmelerle gergin seyreden Türkiye-Yunanistan alakaları, 6 Şubat 2022’de Türkiye’de yaşanan büyük sarsıntı felaketi ile birlikte yeni bir etaba girdi. Felaket sürecinde Yunanistan, Türkiye’ye yardım teklifinde bulunan, çabucak ardından de arama kurtarma grupları gönderen ülkeler ortasında birinci sıralarda yer aldı. Felaketin yaşanmasından kısa bir müddet sonra (12 Şubat’ta) Yunanistan Dışişleri Bakanı Nikos Dendias Türkiye’ye gelerek mevkidaşı Mevlüt Çavuşoğlu ile birlikte zelzele bölgesini ziyaret etti. Bu ziyaret ile birlikte gergin geçen devirde büsbütün askıya alınan diplomatik temaslar bir nevi tekrar başlamış oldu.
Sonraki aylarda iki tarafın verdiği resmi beyanlar çoğunlukla ölçülü oldu ve hatta 11-12 Temmuz 2023 ortasında Litvanya’nın başşehri Vilnius’ta düzenlenen NATO doruğunda Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Yunanistan Başbakanı Kiryakos Miçotakis ile bir görüşme gerçekleştirdi. Dışişleri bakanlarının da iştirakiyle yapılan görüşmenin “iyi bir atmosferde” gerçekleştiği belirtilirken, görüşme sonrası yapılan açıklamalarda “Bu emelle iki taraf, önümüzdeki periyotta olumlu ivme üzerine inşa etme ve iki ülke ortasında çoklu irtibat kanallarını harekete geçirme konusunda mutabakata varmışlardır” tabirlerine yer verildi.
Ayrıca tarafların başkanlar yahut bakanlar seviyesinde yapılan Yüksek Seviyeli İşbirliği Konseyi’nin bir sonraki toplantısının sonbaharda Selanik’te düzenlenmesi konusunda mutabakata vardığı belirtildi. Önderlerin dışişleri bakanlarını “süreçlere rehberlik etmek ve ilerleme hakkında rapor vermekle” görevlendirdiği tabir edildi.
Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Hukuk Fakültesi Kamu Hukuku Kısım Lideri ve Milletlerarası Hukuk Ana Bilim Kolu Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yücel Acer, Türkiye-Yunanistan ortasında son durumu kıymetlendirdi. SETA’nın müelliflerinden Acer’in değerlendirmeleri şu formda;
2016’dan sonra sert telaffuzlarla hatta alanda yaşanan sürtüşmelerle gergin seyreden Türkiye-Yunanistan bağlantıları, 6 Şubat 2022’de Türkiye’de yaşanan büyük sarsıntı felaketi ile birlikte yeni bir evreye girdi.
Felaket sürecinde Yunanistan, Türkiye’ye yardım teklifinde bulunan, çabucak ardından de arama kurtarma grupları gönderen ülkeler ortasında birinci sıralarda yer aldı. Felaketin yaşanmasından kısa bir müddet sonra (12 Şubat’ta) Yunanistan Dışişleri Bakanı Nikos Dendias Türkiye’ye gelerek mevkidaşı Mevlüt Çavuşoğlu ile birlikte sarsıntı bölgesini ziyaret etti. Bu ziyaret ile birlikte gergin geçen periyotta büsbütün askıya alınan diplomatik temaslar bir nevi yine başlamış oldu. Sonraki aylarda iki tarafın verdiği resmi beyanlar çoğunlukla ölçülü oldu ve hatta 11-12 Temmuz 2023 ortasında Litvanya’nın başşehri Vilnius’ta düzenlenen NATO doruğunda Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Yunanistan Başbakanı Kiryakos Miçotakis ile bir görüşme gerçekleştirdi. Dışişleri bakanlarının da iştirakiyle yapılan görüşmenin “iyi bir atmosferde” gerçekleştiği belirtilirken, görüşme sonrası yapılan açıklamalarda “Bu maksatla iki taraf, önümüzdeki dönemde olumlu ivme üzerine inşa etme ve iki ülke ortasında çoklu irtibat kanallarını harekete geçirme konusunda mutabakata varmışlardır” sözlerine yer verildi.
Ayrıca tarafların başkanlar yahut bakanlar seviyesinde yapılan Yüksek Seviyeli İşbirliği Konseyi’nin bir sonraki toplantısının sonbaharda Selanik’te düzenlenmesi konusunda mutabakata vardığı belirtildi. Önderlerin dışişleri bakanlarını “süreçlere rehberlik etmek ve ilerleme hakkında rapor vermekle” görevlendirdiği tabir edildi.
BAKAN FİDAN İLE MEVKİDAŞI GERAPETRİTİS’İN GÖRÜŞMESİ
İkili bağlantılardaki bahse husus olumlu süreç bağlamında kıymetli bir öbür bir adım, vazifeye yeni başlayan Yunanistan Dışişleri Bakanı Giorgos Gerapetritis’in 5 Eylül 2023’te Türkiye’yi ziyareti olmuştur. Ziyaret esnasında Gerapetritis, kendisi üzere yakın vakitte vazifeye başlayan Türk mevkidaşı Hakan Fidan ile Ankara’da bir görüşme gerçekleştirdi. Görüşme sonrası yapılan ortak basın toplantısında her iki ülke dışişleri bakanının yaptıkları açılamalara bakıldığında, iki ülke ortasındaki diyaloğun derinleşmesine dönük kıymetli ipuçları görmek mümkündür.
Öncelikle Dışişleri Bakanı Fidan “Yunanistan ile bağlarda yeni ve olumlu bir periyoda girmiş bulunuyoruz” diyerek esasen münasebetlerde yeni bir devrin bir nevi resmen başladığını ilan etmiş oldu. Fidan Vilnius tepesinde, iki ülke başkanlarının direktifleri doğrultusunda ikili alakaların kapsamlı formda gözden geçirildiğini, ayrıyeten sonraki süreçler için bir “yol haritası” üzerinde çalışıldığını da beyan etti.
Bununla birlikte diyaloğun devamı açısından iki ülkenin dışişleri bakan yardımcıları seviyesinde Siyasi İstişareler ve Ortak Aksiyon Planı toplantılarının Ekim’de Yunanistan’da gerçekleştirileceğini açıkladı. Ayrıyeten önümüzdeki devirde İnanç Artırıcı Tedbirler ve İstişari Görüşmeler toplantılarının da yapılmasının iki ülkenin gündeminde olduğunu tabir etti.
Bir öbür değerli konu daha evvel Vilnius’ta da söz edildiği üzere iki ülke başkanlarının başkanlığında Yüksek Seviyeli İşbirliği Konseyi’nin 5. toplantısının yıl sonundan evvel Selanik’te gerçekleştirilmesinin kararlaştırılmasıdır. Bu beyan, diyaloğun tekrar en üst seviyeye çıkarılması iradesinin her iki tarafta da mevcut olduğunu göstermektedir.
Kaldı ki Eylül ortalarında Cumhurbaşkanı Erdoğan ile Yunan mevkidaşı Miçotakis’in New York’ta Birleşmiş Milletler Genel Şurası açılış toplantısında da bir ortaya gelecekleri tabir edilmektedir. Dışişleri Bakanı Fidan, Ortak Aksiyon Planı’nın âlâ işlemesinden de ayrıyeten memnuniyet duyduklarını, bakan yardımcılarının önümüzdeki ay Yunanistan’da bu kapsamda kaydedilen gelişmeleri ele alacakları bir toplantı yapacaklarını tabir etmiştir. Bu sayede ticari mevzularda atılabilecek adımlar da ele alınmış olacaktır. Kelam konusu diyalog sürecine dair öngörülen bu somut adımlar kadar kıymetli bir öteki konu da Türkiye’nin süreci devam ettirme istikametindeki güçlü iradesidir. Bakan Fidan, Ankara’nın ön şartsız olarak diyaloğu sürdürmeye ve bağlantıları her alanda ortak menfaatler temelinde geliştirmeye hazır olduğunu belirterek diyalog kanallarının ve üst seviye temasların tekrar canlanmasının olumlu bir gelişme olduğunu ve Türk tarafının bunun sürdürülmesine yönelik iradesinin mevcut olduğunu belirtmiştir. Kaldı ki Türkiye en baştan beri bu yaklaşımı benimsemiştir ve son vesileyle de Bakan Fidan meselelerin iki komşu ve müttefik ortasında yapan diyalog yoluyla çözüleceğine dair inancı yinelemiştir.
Somut diyalog sürecinin başlatılacağına dair bu net iradenin ötesinde sıkıntıların tahlili bağlamında ne çeşit gelişmeler yaşandığı ve yaşanacağı konusuna da açıklık getirmek gerekmektedir. Bakan Fidan, iki bakanın Ankara’daki görüşmesinde Ege ve Doğu Akdeniz problemlerinin da “kapsamlı bir biçimde değerlendirildiğini” ifade ederek sıkıntıların tahliline dair somut diyalogların da başladığını ortaya koymuştur.
Bu problemlerin geçmişte istişari görüşmelerde ele alınmakta olduğunu, sürecin önümüzdeki devirde tekrar başlamasının da görüşüldüğünü vurgulamıştır. Daha kıymetlisi Fidan “sorunların tahliline yeni yaklaşımlar getirme” konusunda iki tarafın hemfikir olduğunu beyan etmiştir. Lakin bunu belirtirken “Doğu Akdeniz bağlamında Türkiye olarak her vakit hakça paylaşım prensibini savunduk” tabirini kullanmıştır.
Fidan-Gerapetritis görüşmesinde neredeyse bütün kıymetli sorunların ele alındığı görülmektedir. Türk tarafı bir yandan FETÖ, PKK ve DHKP-C üzere terör örgütleriyle ve yasa dışı göçle gayrette Yunanistan’dan faal iş birliği talep ederken, Batı Trakya’da yaşayan Müslüman Türklerin problemlerinin tahlile kavuşturulması gerektiğini de gündeme getirmiştir. Ayrıyeten bölgesel problemlerden Ukrayna, Rusya, Suriye ve Türkiye-AB bağlantıları de ele alınırken Türkiye ikili meselelerin “karşılıklı hak ve çıkarlara hürmetle memleketler arası hukuk temelinde” çözülebileceğini vurgulamıştır. Yunan tarafının yaklaşımlarının Türk tarafı ile misal olduğu Gerapetritis’in açıklamalarından anlaşılmaktadır. Gerapetritis, görüşmede nelerin konuşulduğuna dair ayrıntılara girmekten çok iki ülke ortasında diyaloğun açık olmasının yararlarını vurgulamış ve problemlerin tahlilinde temel alınması gereken prensiplere vurgu yapmıştır.
Diyaloğun başlatılması ve sürdürülmesi tarafındaki teşebbüslerin ikili bağlantıların gelişmesine katkı sağlayacağını, bu durumun bölge huzuru açısından da son derece kıymetli olduğunu vurgulamıştır. Bu bağlamda üstlenilen sorumluluğun temelinde tarihi bir sorumluluk olduğunu ve bu sorumluluğun her iki ülkeye “iyi komşuluk alakaları yürütme, halkların ortak çıkarlarını gözetme, sürdürülebilir bir barış çerçevesinde gereken teşebbüslerde bulunma” misyonlarını verdiğini vurgulamıştır.
Atina’nın da bu derece açık ve kesin sözlerle diyalog yanlısı olduğunu söz etmesi, diyaloğun Yunanistan açısından da geri adım atılması uygun olmayan bir süreç manasına geldiğini göstermekte ve bu manada umut vadetmektedir. İki halk ortasında tarihi birtakım olaylardan kaynaklanan karşılıklı ön yargıların hatta hasımlığın bir kenara konularak yeni ve olumlu anlayışların oluşturulması vurgusu, düzgün münasebetler ve problemlerin çözülmesi için elzem bir öge oluşturmaktadır. Karşılıklı ödünler verilerek bir uzlaşı sağlanabilmesi bu ön yargı ve hasımlıkların hafifletilmesini ve mümkünse ortadan kaldırılmasını gerektirmektedir. Bu bağlamda Gerapetritis’in konuşmasında temas ettiği birkaç konunun manası bilhassa büyüktür. Gerapetritis geçmiş devirlerde yaşanmış kimi acıların bir kalemde silinemeyeceğini lakin samimiyete ve karşılıklı anlayışa daha fazla yatırım yapma iradesi gösterilerek basmakalıp birtakım klişe anlayışları ortadan kaldırmak ve krizlere neden olan emsal görüşleri de bertaraf etmek durumunda olunduğunu vurgulamıştır.
Sorunları çözmeye dair yakın gelecekte bir umut beslenemeyeceğini ve sıkıntıların tahlilinin esasen daha ölçülü bir ortam gerektirdiğini varsayarak, şu evrede iki ülkeyi ve iki toplumu birleştiren ögeler üzerinden ilerlemenin daha uygun olduğunu, iki ülkeyi ayıran ögelerden ve mevzulardan uzak durulmasının daha uygun olacağını vurgulamıştır.
Diyalog sürecinin ise esasen üç katmanlı şeklide hazırlandığını söz eden bakan, birinci katmanın “siyasi görüşmeler düzeyi” olduğunu ve bu etapta Yunan tarafında Aleksandra Papadopulo’nun başkanlık edeceğini; ikinci katman olarak “güven artırıcı önlemler” konusunun ele alınacağını ve ilgili görüşmelerin de ya kın devirde başlayabileceğini; üçüncü katman olarak ise müspet gündemin devam ettirilmesi istikametinde mutabık kalındığını ve bu görüşmelerde Yunanistan tarafı için Konstantinos Fragkogiannis’in başkanlığında devam edileceğini belirtmiştir. Son katmanın turizm, ticaret, denizcilik, irtibat, iklim ve etraf sıkıntıları üzere mevzularda devam edeceği anlaşılmaktadır.
Türkiye-AB bağlantıları ve bilhassa de Türkiye’nin Birlik üyeliği kelam konusu olduğunda Yunanistan’ın klasik tavrında bir değişiklik olmadığı ve olmayacağı görülmektedir. Gerapetritis’in söz ettiği üzere Yunanistan uzun yıllardır Türkiye’nin AB yönelimini desteklemekte lakin üyelik kriterlerinin ötesinde Türkiye’yi hayli rahatsız etmiş kimi ön kurallara referansta bulunmaktan da geri durmamaktadır. Misal halde Gerapetritis görüşmenin akabindeki basın toplantısında bir kere daha “Türkiye’nin AB kriterlerini yerine getirmesi şartıyla bu dayanağın sağlandığını” belirtirken Ankara’nın önüne konan birtakım kuralların tek taraflı ve hayli siyasi nitelikli olduğundan habersiz değildir.
NEW YORK’TA ÖNDERLER GÖRÜŞMESİ
Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Başbakan Miçotakis NATO Vilnius tepesinden bu yana birinci kez 20 Eylül’de Birleşmiş Milletler Genel Konseyi toplantıları vesilesiyle bulundukları New York’ta (Türkevi’nde) bir ortaya geldiler. Önderlerin görüşmesine, rastgele bir sorunun tahlilini doğduracağı üzere bir beklenti ile bakılmıyordu.
Görüşme, uzun müddettir gergin olan ve daha sonra ölçülü bir havaya bürünen alakaların müspet bir atmosferde devam etmesinin perçinlenmesi ve tahminen de problemlerin tahliline yer oluşturması bakımından kıymet arz etmekteydi. İki önderin buluşmasının bu tarafta bir ilerlemeye yol açıp açmadığına bakmak yararlı olacaktır. Yapılan resmi açıklamalarda iki önder, Türkiye ile Yunanistan ortasındaki ilgilerde mevcut olumlu iklimi koruma etme kararlılıklarını teyit ettiklerini beyan etti. Bununla birlikte, dışişleri bakanlarının 5 Eylül’de Ankara’da gerçekleştirdikleri toplantıda kararlaştırdıkları yol haritasını onayladı. Hatta bunun da ötesine geçerek daha evvelden üzerinde çalışılmış ve kamuoyu ile paylaşılmış vakit çizelgesini teyit ettiklerini tabir etti. Bütün bu konuların iki başkan tarafından görüşülüp teyit edilmesi, ilgilerin ölçülü havasının en güçlü formda vurgulanması ve yeni müspet gelişmelere yol açılması ya da temel oluşturulmasının sağlanması manasına gelmektedir. Yol haritası ve vakit çizelgesinin sahiden de bu manada umut vadettiği söylenebilir.
Buna nazaran dışişleri bakan yardımcıları Ekim ortasında siyasi diyalog ve müspet gündem için Atina’da bir ortaya gelecek, ardından Kasım’da İnanç Arttırıcı Tedbirler toplantıları yapılacak ve 7 Aralık’ta Selanik’te Türkiye-Yunanistan Yüksek Seviyeli İş Birliği Kurulu toplantısı geçirilecek. Bu son toplantı bu sefer iki önderin bir ortaya gelip ikili bağlantıları ve hatta meselelerin tahlilini konuşmaları manasına gelmektedir. Başkanların New York’ta bir ortaya gelişi sonrasındaki açıklamalardan anlaşılmaktadır ki Ankara ve Atina ortasındaki istişareler, bölgesel problemler içerisinde değerli mevzuları da kapsamıştır.
Bunların başında doğal afetler ve sivil savunma sıkıntılarında iş birliği, iklim krizi ve yasa dışı göç hususlarının her iki ülke için ortak bir sınama olduğu şuuruyla ele alınarak birlikte çalışılması bahisleri da görüşülmüştür. Bütün bu süreçlerin devamı için iki ülkenin dışişleri bakanları, belirlenen yol haritasının daha da geliştirilmesi yani daha ağır temaslar ve eş güdüm sağlanması ile görevlendirildiler. Esasen bu görevlendirme ileride tahminen de mevcut egemenlik ve hudut problemlerinin tahliline dair (istişari) müzakerelerin yine başlatılabilmesi manasında da büyük değer arz etmektedir.
Zira asıl varılması beklenen nokta, iki ülke ortasında devir dönem büyük krizler oluşturan problemlerin çözülmesi ve böylelikle iki ülke ortasında istikrarlı bir bağlantılar sisteminin kurulmasıdır. Böylece Yunanistan’ın tez ettiğinin bilakis, sadece Ege Denizi’nde kıta sahanlığının sonlandırılması meselesinin değil, kara sularının 6 deniz milinde sabitlenmesi; Yunanistan’ın 6 mil olması gerekirken 10 mil uyguladığı ulusal hava alanı, kimi adacıklar-kayalıklar üzerinde egemenliğin belirlenmesi; Ege’de askersizleştirilmiş/silahsızlandırılmış adaların Yunanistan tarafından silahlandırılması; FIR (flight information region) ve arama kurtarma bölgelerinin sonlarının ve tüzel statülerinin belirlenmesi; Doğu Akdeniz’de kıta sahanlığı hududunun belirlenmesi ve Batı Trakya’daki Müslüman-Türk azınlığın haklarının tanınması üzere sıkıntıların da müzakere edilip çözülmesinin mümkün olması gerekmektedir. Yeniden de tabir ettiğimiz bu son beklentinin gerçekleşmesi bağlamında en azından yakın periyot için çok da umutlu olmamak gerekir. Hatta başkanların görüşmelerinde rastgele bir sorunun çözüldüğü ve bunun şimdi kamuoyu ile paylaşılmadığı üzere bir durum pek de beklenen değildir.
Zira Yunanistan hala tek sorun yaklaşımı ile hareket etmeye devam ederek kıta sahanlığı sonlandırılması sıkıntısı dışındaki problemleri müzakere etmeye dahi yanaşmamaktadır. Hasebiyle burada orta vadeli en makul beklenti bağların ölçülü bir ortamda devam etmesini sağlayarak iş birliği imkanlarının geliştirilmesi olacaktır. Bu nedenle belirlenen yol haritasının uygulanması bu manada büyük değer arz etmektedir.
