Türkiye’nin sanayi devleri ortasında yabancı sermaye hisseli kuruluşların sayısındaki düşüş durdurulamıyor. İstanbul Sanayi Odası’nın (İSO) açıkladığı “Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu 2022 Araştırması”nın sonuçlarına nazaran, listedeki yabancı sermayeli şirket sayısı 2009’da 153 ile ulaştığı tepenin akabinde geçen yıl 108’e kadar indi. İSO 500’deki üretimden satış, brüt katma kıymet ve ihracat hisseleri da, yabancı sermayeli kuruluşların istatistiklerinin ayrıyeten paylaşılmaya başlandığı 2006’dan bu yana en düşük düzeyine indi. EKONOMİ’nin derlediği bilgilere nazaran, yabancı sermaye hisseli kuruluş sayısı, geçen yıl 1 adet gerileyerek 108’e indi. Geriye dönük bakıldığında, yabancı sermaye hisseli kuruluşların sayısının 2008’de patlak veren global krizin tesirlerinin devam ettiği 2009 yılında 153 adede ulaşarak doruğa çıktığı görülüyor. İSO 500’deki yabancı sermayeli şirket sayısı 2014’te 11 adet, 2017’de de 8 adet düşerek çok sert gerilerken, bu süreçte kuruluş sayısı yalnızca 2018 yılında 3 adet artıyor, devam eden yıllarda ise gerilemeyi sürdürüyor.
CİRODAKİ HİSSESİ ZAYIFLIYOR
Geçen yıl İSO 500’deki 108 yabancı sermayeli şirketin toplam üretimden satışları 1 trilyon 255 milyar 771 milyon TL iken, 2021’de bu fiyat 585 trilyon 743 milyar 72 milyon TL düzeyindeydi. Yabancı sermayeli kuruluşlar üretimden satışlarını bir evvelki yıla nazaran yüzde 114 artırırken, İSO 500’ün tamamında üretimden satışlar bir evvelki yıla nazaran 119 yükseldi.
Üretimden satışlarda yabancıların performansı İSO 500’ün altında kalırken, yabancıların İSO 500’ün üretimden satışlarından aldığı hisse da yüzde 28’e kadar indi. Meğer bilginin paylaşılmaya paylaşıldığı 2006 yılında bu oran yüzde 33 düzeyindeydi ve 2016’da yüzde 33,4’e kadar yükselmişti. Üretimden satışlarda olduğu üzere üretici fiyatlarıyla yaratılan brüt katma kıymette de yabancı sermayeli firmaların hissesi geriliyor. Buna nazaran yabancıların yaratılan brüt katma bedeldeki yükü 2021’deki yüzde 36,1’lik düzeyinden, geçen yıl yüzde 34,9’a inerek 2006’dan bu yana en düşük seviyeyi gördü. Halbuki 2012 yılında yabancıların brüt katma bedeldeki hissesi yüzde 42,7’ye kadar çıkarak tepeyi görmüştü. Yanı sıra İSO 500’ün brüt katma bedeli geçen yıl yüzde 114 artarken, yabancıların brüt katma kıymet artışı yüzde 107 ile tekrar genelin altında bir performans gösterdi.
Yabancı sermaye hisseli şirketlerin ihracatı, geçen yıl bir evvelki yıla nazaran yüzde 8,5 artarak 31,6 milyar dolardan 34,3 milyar dolara çıktı. Bu devirde İSO 500’ün ihracat artışı ise yüzde 14,1 oldu. Yabancı sermayelilerin İSO 500’ün ihracatından aldığı hisse ise yüzde 35’e inerek tekrar data tarihinin en taban düzeyine gerileyen göstergelerden biri oldu. 2019’da yüzde 48,9 ile İSO 500 ihracatının neredeyse yarısı yabancı sermaye hisseli şirketler tarafından yapılırken, 2021 sonrasında bu hisse yüzde 40 altında seyretti.
Yabancı sermayelilerin kârlılık performansı incelendiğinde ise bu gösterge başkalarından müspet ayrışıyor. Buna nazaran, yabancı sermaye hisseli kuruluşların devir kâr ve ziyan toplamı 2021 yılında 48 milyar 497,5 milyon TL iken, 2022 yılında yüzde 148 artarak 120 milyar 381,2 milyon TL oldu. Periyot kârı ile aldığı hisse ise geçen yıl %22,1’de yüzde 24,8’e çıktı. Data geçmişine bakıldığında, yabancı sermayelilerin kârlılık performansının 2018’de yaşanan 6,8 puanlık sert düşüşten sonra bozulduğu, takip eden 4 yılda da dalgalı bir seyir izlediği görülüyor.
İSTİHDAMDAKİ KATKI PATİNAJ YAPIYOR
Yabancı sermayeli kuruluşların sayısının son yıllarda nizamlı olarak gerilemesi, bu kuruluşların fiyatla çalışanlar ortalamasında aldığı hissenin da düşük seyretmesine neden oluyor. İstihdamda yabancı sermayeli kuruluşların hissesine bakıldığında, 2022’de yüzde 0,3 üzere zayıf bir artış yaşansa da gösterge, son 3 yıldır yüzde 26 düzeylerinde ölçülerek adeta yerinde sayıyor.
İLK 50’DEKİ ORAN DA EN DÜŞÜK SEVİYEDE
Yabancı sermaye hisseli kuruluşlar ellilik kümeler prestijiyle incelendiğinde, birinci 50’de yer alan yabancı sermayeli kuruluş sayısı 2021’e nazaran 2 adet gerileyerek 12’ye indi. Böylelikle İSO 500’de istatistik tarihinin en düşük düzey ölçülmüş oldu. Birinci 50’deki 12 yabancı sermayeli şirketin üretimden satışlardan aldığı hisse yüzde 15,9 olurken, geçen yıla nazaran 1 puanlık düşüş kelam konusu. Bu oranla kelam konusu 12 şirket listedeki tüm yabancı şirketlerin üretimden satışlarının yarısından fazlasını gerçekleştirmiş oldu. Birinci 50’deki 12 kuruluşun üretici fiyatlarıyla yaratılan katma bedelden aldığı hisse ise 1,8 puanlık artış ile 13,9’a çıktı. Bu 12 şirket İSO 500’ün periyot kârından yüzde 17,6 hisse alırken, bu göstergede artış geçen yıla nazaran 5,5 puan oldu. Kelam konusu 12 kuruluşun ihracattan aldığı hisse geçen yıla nazaran 3,9 puan düşerek yüzde 20,8; istihdamdan aldığı hisse ise 0,8 puan üzere ihmal edilebilir bir düşüşle yüzde 8 olarak gerçekleşti.
77 ŞİRKETTE YABANCI SERMAYE HİSSESİ %50’DEN FAZLA
İSO 500’de yer alan kuruluşlar 25 alt kesimde faaliyet gösterirken, yabancı sermayeli kuruluşların 2021’de olduğu üzere 2022’de de 20 alt kesimde faaliyet gerçekleştirdiği görülüyor. En fazla yabancı sermayeli kuruluşun faaliyet gösterdiği dal 22 kuruluş ile motorlu kara taşıtları olurken, bu bölümü 16 kuruluş ile besin, 10 kuruluş ile de elektrikli teçhizat kesimi takip etti. Öte yandan, İSO 500’ün içinde yer alan 108 yabancı sermayeli kuruluştan 77’sinde yabancı sermaye hissesi yüzde 50 ve üzerinde ölçülürken, bu kuruluşların 108 yabancı sermayeli kuruluş içinde değerli bir hisseye sahip olduğu dikkat çekiyor.
