Cumhurbaşkanı Başdanışmanı ve Cumhurbaşkanlığı Hukuk Siyasetleri Konseyi Başkanvekili Avukat Mehmet Uçum’un Star-Açık Görüş için kaleme aldığı “Anti-özgürlük alanları ve dijital faşizm riski” başlıklı yazısı şu formda;
Hakiki söz özgürlüğü için söz özgürlüğü görünümlü tüm yıkıcı ve zararlandırıcı söz biçimlerinin hukuk yoluyla önüne geçilmesi gerekir. Aksi halde bilhassa sosyal-medya ve dijital platformlar üzerinden oluşturulan anti-özgürlük alanlarıyla dijital faşizm riski artmaya devam edecektir. İnsanlığı bu kabustan kurtarmak için şimdi çok geç değildir.
Özgürlükçü hukuk devleti bağlamında hukuk-özgürlük ilgisinin nasıl kurulduğu ve devletle özgürlük bağlantısının ne olduğu temel mevzulardan biridir.
ADALET VE ÖZGÜRLÜK
Yeni bir tez olarak hukuk tekil ide yerine ikili ideye yönelen sistemsel bir tertip olarak ele alınabilir. Buna nazaran hukukun eş vakitli halde adalet ve özgürlük idelerini emel edinen, bu ikili ideyi yani maksatları şahıslara sunarak hayat bulan bir sistem olduğu söylenebilir.
Hukukun ideleri devletin gayeleridir. Bu gayelere lakin devlet eliyle ulaşılır.
Adalet, devletin hukuk yoluyla tüzel merciler eliyle direkt gerçekleştirmesi gereken bir gayedir. Devletin bu maksadına nazaran şahıslar devletten adaleti talep etme hakkına sahip olur.
Devlet, özgürlük maksadını ise şahıslar için inançlı alanlar oluşturarak gerçekleştirir. Böylelikle şahısların kendilerini tabir etmesini sağlayan özgürlük alanları oluşur. Yani devlet özgürlük hedefine lakin güvenlik sağlayarak ulaşabilir.
ÇATIŞAN ÖZGÜRLÜKLER
İşte bu noktada birebir yönelimde bulunan insanların özgürlük mefkuresine dönük hareketlerinin yaratacağı çatışmalar probleminin nasıl çözüleceği hukuk alanının en temel sorunu olmaktadır.
Öncelikle, hukuk karmaşık toplum yapısı içerisinde yer alan her bireyin ve her kümenin tabir özgürlüğünün faal kullanımlarını teminat altına almalıdır. Devlet bu çetrefil sıkıntıya tahlil bulmaya çalışırken hem sistem hem itimat prensiplerine nazaran normlar koyabilmeli, hem de özgürlük maksadına ziyan vermemelidir. Özgürlük hedefine ziyan vermemek söz özgürlüğünü sistem ve inanç için sınırlamamak demektir. Karşıtından söylenirse sistem ve inanç özgürlükler için olmalıdır.
Özgürlükleri kullanmanın zarurî şartları nizam ve inançtır. Bu türlü olursa sistemi ve itimadı müdafaaya yönelik uygulanan güvenlik siyasetleri hiç bir surette özgürlüklerle çatışan bir durum yaratmaz. Özgürlük ve güvenlik bir ikilem oluşturmaz. Güvenlik özgürlükler içindir. Özgürlükler için güvenlik kuraldır.
ÖZGÜRLÜKLERİN SINIRLARI
Bu noktada görünürde bir paradokstan kelam edilebilir. O da devletin söz özgürlüğünü sınırlamadan nasıl bir nizam ve itimat sağlayacağıdır. Meğer devletin sağlayacağı nizam ve itimadın gayesi, aslında söz özgürlüğünü kullanmanın şartlarını oluşturmaktır. Öteki bir anlatımla söz özgürlüğü öteki rastgele bir unsur için değil, tümüyle söz özgürlüğüne aktiflik kazandırmak için sınırlanabilir. Münasebetiyle gerçeklikte bir paradoks kelam konusu değildir.
Nasıl ki mutlak yasak olanaksız ise, mutlak sınırsızlık da olanaksızdır. Her iki durumda da tabir özgürlüğüne ait bir alan kalmaz. İşte bu gerçek, söz özgürlüğüne getirilen sınırlamanın tek legal nedenidir. Buradan türetilen ölçüt; herkes için tabir özgürlüğünü teminat altına almaktır. Bu ölçüt sınırlamanın derecesini belirler. Sınırlama fakat ve yalnızca tabir özgürlüğünün herkes için tıpkı seviyede aktif kullanımına imkan sağlayacak ve bu kullanıma ziyan vermeyecek derecede olabilir.
ZARARLANDIRICI VE YIKICI TABİR BİÇİMLERİNİN ÖLÇÜTLERİ
Bu noktada derin bir tartışma konusu olan bir sorun daha ortaya çıkar: Devlet özgür ifadeyi garanti altına alırken eş vakitli olarak zararlandırıcı sonuç doğurabilecek tabir biçimlerine karşı da tedbir almak zorunda değil midir? O denli olmak zorundadır aksi halde tabir özgürlüğüne tam garanti sağlanamaz. Bu açıktır fakat asıl sorun ziyan verici tabir etme biçimlerinin hangi ölçütlere nazaran tespit edileceğidir.
Bu ölçütleri belirlerken kozmik, ulusal ve mahallî pahaları birlikte temel almak en hakikat yaklaşım olarak öne çıkmaktadır. Kozmiğin ne olduğu başka bir tartışma konusu olmakla birlikte kozmik kabul gören pahalar açısından hayat hakkı başat ölçütlerden biridir. Hayat hakkına; kişinin inançlı bir ortamda yaşama hakkına, tertip içinde ve adaletli bir ortamda yaşama hakkına, inandığı ve tercih ettiği üzere yaşama hakkına, maddi manevi varlığını koruyarak ve geliştirerek yaşama hakkına, gelecek tasavvurunda bulunma ve buna uygun faaliyet yürütme hakkına yönelik hiçbir tabir etme biçimi söz özgürlüğü içinde yer alamaz, türel ve yasal olamaz.
Buna nazaran, şiddet ve terör temelli tabir etme biçimlerinin özgürlük olmadığı tam bilakis cürüm sayılması gerektiği konusunda hukukta genel bir mutabakat vardır. Kozmik bedeller ve hukuk müktesebatı bakımından şiddet ve terörü öven, şiddet ve terörü açık ve gerçek tehlike haline getiren, genel olarak da cürmü ve hatalıyı öven tabir etme biçimleri söz özgürlüğü sayılmaz ve hukuk dışı kabul edilir.
Bireylere ve kolektif bireylere, temsil kurumlarına yönelik aşağılama ve hakaret içeren, temelsiz isnatlar oluşturan, mağdurların prestij hakkını zedeleyen tabir etme biçimleri, nefret hatası üreten, kimlikler, inançlar ve tercihler ortasında hiyerarşi oluşturan, ulusal ve mahallî pahaları aşağılayan ve kültürel olarak tasfiye etmeye çalışan söz biçimleri söz özgürlüğü kabul edilmez, hukukun norm ve bedellerinin korumadığı alanda kalır. Kurumları ve bireyleri gaye alan dezenformasyon emelli sistematik itibarsızlaştırma faaliyetleri ile söz özgürlüğünün iç ve bilhassa dış operasyonel faaliyetler için kullanıldığı durumların da hukuken muhafaza altında olmadığı açıktır. Günümüzde insanlık açısından giderek daha kıymetli bir sorun haline gelen klasik ailenin ve insanın doğuştan gelen cinsel kimliklerinin tasfiyesine yönelik saldırgan tabir biçimlerinin de hukuk açısından önlem gerektiren düzeylere geldiği görülmektedir. Nihayet tertibi ve inancı bozan her türlü eylemsel tabir biçimi de hukuk tarafından korunmaz.
Bunlar yıkıcı söz biçimleridir. Yıkıcı söz biçimleri tabir özgürlüğü içinde sayılamaz ve bunlar gerçek tabir özgürlüğünün şartlarını yok eder.
Aynı halde özgürlük ismine yahut özgürlük için; şiddet ve terör yoluyla ulusallığa, yerelliğe, güvenliğe, bütünlüğe karşı çıkmak veya sistem ve inancı sağlayacak/sağlaması gereken hami yapıları/kişileri etkisizleştirmeye çalışmak gerçek özgürlük alanlarını daraltır ve nihayetinde yok eder. Özgürlük ismine çıkılan yol özgürlüğü yok ederek son bulur. Özgürlükten yoksun kalmamak için yıkıcı söz biçimlerine karşı tesirli tedbirler almak, hele söz etme mecralarının fevkalâde çeşitlendiği günümüzde çok daha öncelikli formda devletin en temel ödevlerinden biri haline gelmiştir.
Bu çerçevede, tenkit hakkı da, fakat gerçek söz özgürlüğüne ve şartlarına katkı yaptığı ölçüde, söz özgürlüğünün kesimi olur. Aksi durumda, yani yıkıcı tabir etmenin aracı olan tenkit, tenkit olma özelliğini yitirir ve kaçınılmaz olarak, bir yaptırımla yüzleşmek zorunda kalır.
MİLLİ DEVLETİN YÜKÜMLÜLÜĞÜ
Sonuç olarak sistem ve inanç içinde adil ve eşit şartlarda herkes için söz özgürlüğünü aktif kalmak, hukukun temel fonksiyonudur.
Ancak bu yetmez. Günümüzde her mecrada gelişen fakat bilhassa de toplumsal medyanın sınırsız kullanımı üzerinden yaygınlaşan yıkıcı ve zararlandırıcı söz etme biçimleri herkesin olumlu ve negatif tabir özgürlüğünün en büyük düşmanı haline gelmiştir. Yıkıcı ve zararlandırıcı söz etme biçimleriyle bir anti-özgürlük alanı oluşturulmuştur. Bugün tabir özgürlüğünü kemiren bu anti-özgürlük alanına karşı hukuk içinde tedbir almak ve yaptırımlar uygulamak toplumların en değerli gereksinimlerinden biridir. Bu muhtaçlığı karşılamak hukukun bir öbür fonksiyonudur.
Bu nedenle günümüzün demokratik devletleri nitekim hukuk devleti olacaklarsa tüm kuvvetleri üzerinden hukukla kuracakları bağlantıyı bu fonksiyonları temel alarak yapılandırmalıdır. Bu yapılırken de zararlandırıcı sonuçlar doğuran ve yıkıcı olan tabir etme biçimlerinin tabir özgürlüğü alanında kalmadığı hukuk nizamı içinde net olarak gösterilmelidir. Diğer bir deyişle gerçek tabir özgürlüğü için söz özgürlüğü görünümlü tüm yıkıcı ve zararlandırıcı tabir biçimlerinin hukuk yoluyla önüne geçilmesi gerekir. Aksi halde bilhassa sosyal-medya ve dijital platformlar üzerinden oluşturulan anti-özgürlük alanlarıyla dijital faşizm riski artmaya devam edecektir. İnsanlığı bu kabustan kurtarmak için şimdi çok geç değildir.
